„Pozwól mi być samodzielnym” - czyli o tym jak wspierać samodzielność dziecka!!

Jak wspierać samodzielność dziecka!!

Samodzielność jest potrzebą rozwojową każdego dziecka. Poprzez podejmowanie prób i gromadzenie doświadczeń stopniowo opanowuje niezbędne w życiu umiejętności, rozwija swoje możliwości, poznaje własną odrębność i kształtuje tożsamość. Samodzielność nie przychodzi z dnia na dzień kształtujemy ją, miesiącami a nawet latami, wyrabiając w sobie nawyk odpowiedzialności za swoje czynny i umiejętności radzenia sobie z wieloma czynnościami bez pomocy otoczenia. Samodzielność dziecka jest oczywiście uzależniona w dużej mierze również od środowiska, rodziców, którzy albo aktywizują malucha do pokonywania przeszkód, albo wyręczają dziecko w wielu czynnościach, chcąc w ten sposób ochronić go przed przykrymi skutkami. Dzieci są również doskonałymi obserwatorami, dlatego, to co widzą w środowisku, bywa nauką w drodze ku poznawaniu świata. Bardzo ważne, by w tym okresie rodzice nie blokowali zapału dziecka i powoli wprowadzali go w świat samodzielności. Ciągłe poprawianie, wyręczanie zamiast pomagać- hamuje rozwój umiejętności i uczy przyzwyczajenia, że i tak ktoś zawsze mi pomoże.
Obecnie wielu rodziców przeżywa wyraźne trudności w pozwalaniu pociechom na samodzielne działanie, argumentując to tym, że

• zrobi sobie krzywdę,
• jest to dla niego za trudne,
• zajmuje to zbyt dużo czasu,
• brak mi cierpliwości,
• jest jeszcze takie małe,
• jeszcze się w życiu napracuje.

Nadmiernie troskliwi dorośli pragną uchronić dzieci przed wszelkimi trudnymi sytuacjami i negatywnymi emocjami. Stąd bierze się skłonność do wyręczania przedszkolaków. Najpierw dotyczy to czynności samoobsługowych (dopinanie samodzielnie zapiętych kurtek, poprawianie czapek, zakładanie butów itp.), a później rzecz podobnie się ma w przypadku samodzielnego poszukiwania rozwiązania własnych problemów. Wychowywać dziecko mądrze to stawiać mu wymagania, oczywiście odpowiednie do wieku i możliwości. Wychowywać to zrezygnować z wyręczania, pozwolić na zmaganie się z własnymi problemami, na uczenie się na błędach. Troska o bezpieczeństwo jest konieczna, ale w granicach zdrowego rozsądku. Prawdziwa pomoc dawana dziecku w procesie jego dorastania powinna polegać nie na uzależnianiu go od siebie, ale na wzmacnianiu poczucia własnej wartości, wynikającego z sukcesów w samodzielnym działaniu. Wszystko, co przedszkolak wykona własnymi rękami, do czego dojdzie własną myślą, co przeżyje - buduje jego umiejętności, wiedzę o sobie i innych oraz o świecie. Dziecko, poznając efekty własnej działalności, jest konfrontowane ze swoimi możliwościami. Czerpie również ze swojego działania satysfakcję i buduje poczucie sprawczości. Ograniczenie samodzielności praktycznej przedszkolaka uwidacznia się we wszystkich obszarach jego funkcjonowania. Nadmierne uzależnienie od dorosłych utrudnia dziecku działanie w świecie zewnętrznym i w konsekwencji hamuje odwagę, dociekliwość i ciekawość poznawczą.

Dlaczego to takie ważne?
Jeżeli dziecko samo musi wykonywać różne czynności, zmusza go to do skoncentrowania uwagi, uczy też jej podzielności i sprzyja zapamiętywaniu. Każda własnoręcznie wykonana rzecz, wymyślona idea, ale także przeżycie, rozwijają umiejętności dziecka, dostarczają mu wiedzy o sobie i o świecie, dają poczucie satysfakcji. Samodzielne dziecko to później samodzielny dorosły, człowiek, który poradzi sobie z różnymi wymaganiami, jakie stawiać będzie przed nim życie, pewny siebie i swoich sił, otwarty na nowe możliwości. Ktoś, kto będzie umiał w pełni wykorzystać swój potencjał.

Jakie warunki sprzyjają samodzielności dziecka?
Poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego jest najważniejszym warunkiem pozwalającym na rozwój samodzielności. Tylko dziecko, które czuje się bezpieczne, może podjąć ryzyko, że coś się nie uda, gdyż próbowanie, błądzenie, szukanie innych rozwiązań, to najlepsza droga do pokonania przeciwności. Niemniej ważny jest pozytywny obraz samego siebie - jeśli dziecko wierzy w swoje możliwości, chętniej podejmuje wyzwania. Spokój, cierpliwość, konsekwencja, metoda małych kroków - z czasem przyniosą oczekiwane efekty.

Aby wspomóc proces rozwijania się samodzielności u dziecka rodzic może podjąć konkretne działania, wśród których znajdują się:

1. Pomoc tylko wtedy, kiedy to konieczne (dziecko wyręczane szybko uczy się tego, że ktoś zrobi coś lepiej i szybciej, dlatego przestaje wykazywać inicjatywę).
2. Zapewnienie dziecku czasu (każde potrzebuje innego), cierpliwości (dziecko potrzebuje wielu prób), tolerancji przejściowego bałaganu.
3. Pozwolenie na popełnianie błędów, pozwolenie dziecku na poznanie swoich możliwości i ograniczeń. Wspieranie w razie porażki, namawianie do kolejnych prób, nie odbieranie nadziei, przypominanie dziecku jego sukcesów i emocji z nimi związanych.
4. Zauważanie i docenianie wysiłków dziecka, chwalenie każdego przejawu jego samodzielności i inicjatywy. Unikanie ogólnikowych ocen i pouczania, udzielanie konkretnych informacji, proponowanie dziecku wyboru
   i zaakceptowanie go.
5. Rozumienie, że dziecko ma prawo do niezdarności, błędów, pomyłek.
6. Współpraca z nauczycielami przedszkola. To ważne, gdyż osiągnięcia wypracowane przez nauczycieli powinny być kontynuowane w domu - można wtedy liczyć na szybsze efekty.
7. Świadomość tego, że samodzielność dla dziecka musi stać się nawykiem. Najistotniejsze zatem staje się wdrukowanie jej w umysł dziecka, jako sytuacji nawykowej, czyli automatycznie powtarzanej często kilka razy codziennie w ściśle określonych sytuacjach.

Skutki wyręczania dziecka mogą być następujące:

• Nadmierne uzależnienie od dorosłych;
• Gorsze funkcjonowanie wśród rówieśników, trudności w nawiązywaniu prawidłowych relacji społecznych;
• Słaba adaptacja do nowych warunków;
• Niskie poczucie własnej wartości;
• Trudności w samodzielnym podejmowaniu działań, decydowaniu;
• Mniejsza odwaga, zaradność, ciekawość i dociekliwość;
• Postawa wyuczonej bierności, stałe szukanie oparcia i pomocy wśród innych.