Tajemniczy Zmysł który warto poznać - Propriocepcja

Żyjemy w świecie, który każdego dnia dostarcza nam niewyobrażalnej ilości bodźców - docierają do nas rozmaite dźwięki, odbieramy mnóstwo wrażeń wzrokowych, dotykamy przeróżnych faktur, smakujemy potraw, czujemy intensywne zapachy. Czujemy także swoje ciało, dzięki czemu odnajdujemy się w przestrzeni i kierujemy nim z pożądany przez nas sposób. Wszystkie te bodźce, sygnały ze środowiska, odbieramy dzięki zmysłom, a ich „obróbka” wymaga zaangażowania przetwarzania sensorycznego. To dzięki niemu odbierane bodźce potrafimy poukładać w jedną, spójną całość. Obok oczywistych zmysłów - wzroku, dotyku, węchu, smaku i słuchu, mamy jeszcze dwa zmysły: przedsionkowy i proprioceptywny.
Zmysł przedsionkowy, znany również jako zmysł równowagi, odpowiada za odnajdywanie się naszego ciała w przestrzeni. To właśnie on ułatwia nam radzenie sobie z grawitacją. Zmysł przedsionkowy odpowiada za prawidłową koordynację, wpływa na prawidłowe napięcie mięśniowe, postawę ciała i planowanie ruchu.
Z kolei zmysł proprioceptywny to inaczej czucie głębokie. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, stawach, ścięgnach i tkance łącznej. Informują mózg o tym, co robi człowiek (czy porusza się, czy stoi, gdzie znajduje się w przestrzeni).Informuje mózg o położeniu ciała, a także jego poszczególnych części oraz o tym, jakie ruchy wykonuje. Wrażenia pochodzące z tego systemu są ważne między innymi w kształtowaniu schematu ciała, kontroli, płynności i planowaniu ruchu (na przykład umiejętności dozowania odpowiedniej siły do wykonania danego ruchu), utrzymywaniu stabilizacji posturalnej, właściwym napięciu mięśniowym, kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego. Charles Scherrington - wybitny neurofizjolog i laureat Nagrody Nobla - mówił, że propriocepcja to „zmysł odczuwania samego siebie”, co bardzo trafnie oddaje jej istotę. Układ ten ściśle współpracuje z innymi zmysłami, w szczególności z systemem przedsionkowym, dotykowym i wzrokowym. Jest niezastąpiony w wielu kwestiach; wspiera nas m.in. w:

• zwiększaniu świadomości swojego ciała,
• budowaniu umysłowej mapy ciała i jego położenia w przestrzeni,
• planowaniu motorycznym (czyli planowaniu i wykonywaniu ruchów, których nie mamy jeszcze wyćwiczonych i zautomatyzowanych),
• kontroli posturalnej,
• dostosowywaniu siły do bodźca/zadania,
• stopniowaniu ruchów,
• wydajnym, efektywnym i swobodnym poruszaniu się (również bez kontroli wzroku),
• regulacji poziomu pobudzenia (szczególnie w obniżaniu go, czyli wyciszaniu się),
• zapewnianiu poczucia bezpieczeństwa i stabilności emocjonalnej.

Układ proprioceptywny aktywizuje się on przede wszystkim podczas bycia w ruchu. Im ciężej pracują nasze mięśnie, im więcej wkładamy w coś siły, tym mocniej stymulowane jest czucie głębokie. Co prawda podczas biernego docisku proprioreceptory również są pobudzane, jednak dzieje się w to w znacznie mniejszym stopniu.

Dziecko z zaburzeniami czucia głębokiego

Jak w praktyce wyglądają zaburzenia czucia głębokiego? Co można zaobserwować u dziecka, które się z nimi boryka? Otóż takie dziecko może:

• idąc, obijać się o ściany lub meble i często na coś/na kogoś wpadać, poruszać się niezdarnie,
• często „wieszać się” na drugiej osobie, pokładać się na niej, „rzucać się” na nią,
• szurać/powłóczyć nogami podczas chodzenia, często się potykać/upadać,
• przytulać za mocno (i dodatkowo np. dociskać brodę do ciała rodzica, szczypać go lub dołączać inne „pieszczoty” niekoniecznie wpisujące się w jego czuciowe preferencje),
• ściskać inne osoby/zwierzęta/przedmioty,
• nieumyślnie niszczyć przedmioty/zabawki lub często je upuszczać,
• łamać kredki i dziurawić papier podczas rysowania (lub przeciwnie - zbyt lekko naciskać kredkę, tak, że jej ślad jest niemal niewidoczny),
• używać nieadekwatnie dużej siły, sprawiać wrażenie niedelikatnego (np. popychać drzwi z takim rozmachem, że uderzają o ścianę),
• stabilizować swoją pozycję, wykorzystując meble (np. zawijać nogi o nóżki krzesła podczas siedzenia, pokładać się na stole),
• wśród rówieśników sprawiać czasem wrażenie agresywnego, np. popychać innych, zaczepiać w nietypowy sposób, zderzać się z kimś celowo, poszturchiwać, nie respektować ich przestrzeni osobistej,
• wydawać się nieostrożny, np. często rozlewać napój, coś rozsypywać, strącać itp.,
• potrzebować dużej kontroli wzrokowej przy wielu czynnościach,
• uwielbiać skakać po łóżku/kanapie, zeskakiwać z wysokości,odbijać się mocno np. od oparcia kanapy, wciskać się w ciasne przestrzenie, dźwigać/pchać/ciągnąć ciężkie przedmioty,
• domagać się mocnego przytulania, drapania po plecach,
• wkładać do buzi ręce/przedmioty/elementy ubrania, gryźć/żuć je,
• często podskakiwać, tupać, machać rękami lub je wykręcać.

Jak widzicie - lista jest spora. Oczywiście nie każde dziecko z trudnościami w obszarze czucia głębokiego będzie prezentowało wszystkie powyższe objawy. I w drugą stronę - występowanie u dziecka kilku z powyższych zachowań nie musi od razu oznaczać, że ma zaburzenia integracji sensorycznej.

Ćwiczenia i zabawy wspomagające - układ proprioceptywny (tzw. czucie głębokie, dostarcza wrażeń z mięśni i stawów):

• Ćwiczenia z siłowaniem/przepychaniem: Dziecko może spróbować przepchnąć ciężkie pudło, kosz z zabawkami, może przepychać lub przenosić inne ciężkie przedmioty, np. butelki z wodą
• Możecie wykonywać ćwiczenia wysiłkowe, przepychając się z dzieckiem za ręce, siłując stopami, czy siedząc tyłem do siebie przepychając się plecami
• Zabawy z piłką
• Praca z plasteliną, masą solną, gliną
• Zabawa w „taczkę- Dziecko opiera dłonie o podłogę, a ty chwytasz je za uda i prowadzisz niczym taczkę
• Popychanie ściany- Dziecko leży na plecach, nogi ugięte oparte o ścianę - stara się popchnąć ścianę
• Wspinanie się na drabinki, przechodzenie toru przeszkód
• Zeskoki z ławeczki
• Zabawy na drabinkach: zwisy, przechodzenie po drabinkowym torze przeszkód, ścianka wspinaczkowa
• Przepychanie ciężkich rzeczy nogami np. pudła z książkami, dużego auta z klockami. Taka zabawa aktywuje mięśnie i uczy planowania motorycznego
• Zakręcanie i odkręcanie butelek, słoików - dziecko musi tu dostosować ucisk i w odpowiednią stronę przekręcić zakrętkę
• Z zakresu motoryki małej jest zabawa w strzelanie folią bąbelkową
• Ślizganie- Dziecko leży na brzuchu na małym kocyku, odpycha się rękami od podłoża albo rodzic ciągnie dziecko za kocyk lub ręce
• Przeciąganie liny- Jest to kolejne ćwiczenie wysiłkowe, w którym może uczestniczyć cała rodzina
• Wspinanie się na drabinki, przechodzenie toru przeszkód
• Turlanie się: zabawy typu „Naleśnik”- Ciasno zawiń dziecko w koc, bawiąc się w smarowanie i zawijanie naleśnika. Następnie dociskaj rękoma plecy, pośladki, ręce, nogi. Jeśli ktoś posiada matę sensoryczną (uciskową) lub kołderkę z obciążeniem, można w nią zawijać lub nakrywać nią dziecko
• Chodzenie po poduszkach może być elementem toru przeszkód albo samodzielną zabawą. Zmusza do pracy mięśnie głębokie, stymuluje do pracy całe stopy. I co ważne - zawiera elementy planowania motorycznego
• Zabawa woreczkami z wypełnieniem - rzucanie nimi do celu, chodzenie z woreczkiem na głowie, przerzucanie woreczka z ręki do ręki. Woreczki mogą mieć różne wypełnieni wagowe - można do nich dać lekką kaszę albo cięższy groch
• Zabawy klamerkami - przypinanie prania albo przypinanie samych klamerek do pudełka, można to połączyć z nauką kolorów (czerwoną klamerkę przypinamy do czerwonej kartki) lub nauką liczenia
• Zabawy z użyciem młotka: drewniane przebijanki, wbijanie gwoździ, zabawki typu „stuku puku”, rozbijanie brył lodu, rozłupywanie orzechów
• Gra w klasy przy okazji skakania na jednej nodze dziecko ćwiczy też równowagę
• Chodzenie ciężko jak słoń lub chodzenie na palcach lub na czworakach
• Bitwa na poduszki albo zwinięte skarpetki. Taka bitwa choć niepozorna, to świetnie wycisza przed snem. Z poduszek można też budować wieżę albo po prostu podawać je drugiej osobie
• Skoki na trampolinie (a w wersji domowej - na łóżku/kanapie;)), zeskoki na bezpieczne podłoże, gra w klasy lub w gumę, skoki na skakance lub na piłce z uszami
• Gniotki, zabawki typu fidget toys, ćwiczenia z taśmą oporową typu thera band, masy plastyczne (im większy stawiają opór, tym lepiej!)
• Masaż- Stosuj uciskowe masaże pleców, rąk i nóg, dociski, ugniatanie
• Masaż z wykorzystaniem piłek, piłeczek o różnej fakturze, sprężystości i wadze (turlanie we wszystkich kierunkach, opukiwanie, ugniatanie)
• Wałkowanie wałkiem, butelką wypełnioną wodą
• Pocieraj ciało dziecka z różną siłą, różnymi materiałami
• Po kąpieli - mocno i wyraźnie pocieraj ciało malucha ręcznikiem
• Opukuj stawy dziecka zgodnie ze schematem ciała: ramiona, łokcie, nadgarstki, biodra, kolana, kostki.

Oczywiście to tylko niektóre z zabaw stymulujących czucie głębokie. Pamiętaj, by w czasie ich wykonywania zwracać uwagę na samopoczucie dziecka. Każdorazowo należy pamiętać, by ćwiczenia były dostosowane zarówno do wieku, jak i możliwości dziecka. Propriocepcja to nie tylko zabawy siłowe, masaże czy masy sensoryczne. To szeroki wachlarz czynności, także bardzo prostych, codziennych, które często wykonujemy bez świadomości ich dodatkowych korzyści, jak zwykła aktywność fizyczna, proste prace domowe czy zabawy podwórkowe. Zabawy na huśtawkach, wspinanie się na drabinki, chodzenie po ruchomych kładkach itp. Obecnie place zabaw dla dzieci dają ogromne możliwości stymulowania czucia głębokiego.

Dlaczego warto podjąć działanie, gdy tylko zauważymy trudności?

Rodzicu jeśli dostrzegasz u swojego dziecka objawy zaburzeń czucia głębokiego zachęcam do tego, by nie zwlekać z wybraniem się do terapeuty integracji sensorycznej. Niezdiagnozowane zaburzenia integracji sensorycznej (w tym czucia głębokiego) i brak podjęcia stosownego działania może nieść ze sobą niekorzystne dla dziecka konsekwencje, począwszy od trudności w nauce, a skończywszy na niskiej samoocenie i innych problemach emocjonalnych i społecznych.