Zaburzenia Integracji Sensorycznej u dzieci

Czym właściwie są? Jakie są objawy? Czy mogą wpłynąć na życie codzienne i rozwój dziecka? Co zrobić jeżeli zauważysz niepokojące obawy u swojego dziecka?

Z problemów w zakresie integracji sensorycznej dzieci nie wyrosną. Te problemy będą rosły razem z nimi. Dlatego tak ważna jest wczesna interwencja terapeutyczna, która wspiera system nerwowy tak, aby mógł on prawidłowo odbierać, interpretować i organizować napływające informacje zmysłowe.

Zaburzenia Integracji Sensorycznej

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to nieumiejętność wykorzystania otrzymywanych przez zmysły informacji w codziennym, ogólnym funkcjonowaniu człowieka. Dzięki zmysłom człowiek doznaje różnych wrażeń, a tym samym odbiera wiele różnorakich bodźców. Jeśli proces integracji układów zmysłów jest zaburzony, pojawiają się problemy w rozwoju psychoruchowym dziecka, uczeniu się oraz w zachowaniu. Dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną będą rozwijały się „nierówno” - część ich układu nerwowego funkcjonuje bowiem w sposób zaburzony lub nieprawidłowy, podczas gdy inne obszary działają poprawnie.

Najczęściej występujące objawy dysfunkcji integracji sensorycznej możemy podzielić na trzy główne kategorie:

1. Problemy z modulacją sensoryczną - odnosi się ona do tego, jak dziecko reguluje swoje reakcje na odbierane wrażenia. Wyróżniamy tu nadreaktywność, podreaktywność oraz poszukiwanie wrażeń sensorycznych.
2. Problemy z dyskryminacją sensoryczną - odnosi się do trudności, jakie napotyka dziecko podczas rozróżnienia docierających do niego bodźców.
3. Problemy motoryczne o podłożu sensorycznym - odnoszą się do trudności dziecka z planowaniem ruchów poszczególnych części swojego ciała oraz poruszania całym ciałem, a także z realizacją tego planu.

Problemy z modulacją sensoryczną

Dotyk

• Dziecko nadreaktywne - unika dotykania i bycia dotykanym przez innych oraz przez przedmioty. Bardzo ostro reaguje na ubrudzenie się, niektóre faktury ubrania (metki, rajstopy) i pożywienia oraz na przypadkowe lekkie dotknięcia.
• Dziecko podreaktywne - będzie nieświadome tego, że ma brudną buzię, ręce czy ubrania. Może nie zauważyć, że zostało dotknięte. Bardzo często będzie upuszczało przedmioty. Nie ma także wewnętrznej potrzeby, by bawić się zabawkami.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - takie dziecko będzie taplało się w błocie, wyrzucało z pojemników zabawki i celowo w nich grzebało. Często żuje przedmioty (np. mankiety, długopis), ociera się o ściany oraz meble, a także wpada na inne osoby.

Ruch i poczucie równowagi

• Dziecko nadreaktywne - nie lubi ruchu oraz tego, by ktoś je poruszył z zaskoczenia. Czuje się mało bezpieczne, bardzo boi się upadku i utraty równowagi. Stoi mocno obiema nogami na ziemi. Cierpi również na chorobę lokomocyjną.
• Dziecko podreaktywne - nie zauważa lub nie ma nic przeciwko temu, że ktoś je porusza. Nie zdaje sobie z tego sprawy, że zaraz upadnie oraz kiepsko się chroni przed upadkiem. Ma problemy z rozpoczęciem działania, jednak kiedy już to zrobi, to potrafi na przykład huśtać się przez bardzo długi czas i nie robi mu się od tego niedobrze.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - takie dziecko bardzo lubi szybki ruch obrotowy, od którego może nie robić mu się niedobrze. Nieustannie jest w ruchu, wierci się, przyjmuje pozycje do góry nogami, jest bardzo śmiałe i często ryzykuje.

Pozycja ciała i kontrola mięśni

• Dziecko nadreaktywne - może być usztywnione i nieskoordynowane. Unika zabaw, w których mięśnie odbierają wrażenia sensoryczne.
• Dziecko podreaktywne - nie ma wewnętrznej potrzeby ruchu oraz zabawy. Ożywia je aktywność fizyczna polegająca na pchaniu, ciągnięciu, podnoszeniu oraz noszeniu ciężkich przedmiotów.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - uwielbia, gdy się je przytula i ściska. W większym stopniu niż inne dzieci szuka okazji do ciężkiej pracy oraz bardziej energicznych zabaw.

Wzrok

• Dziecko nadreaktywne - takie dziecko jest nadmiernie podekscytowane, gdy w polu widzenia pojawia się zbyt dużo elementów (np. zabawek, słów czy ludzi). Często zasłania oczy, ma trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, nie uważa podczas pracy przy biurku, nadmiernie reaguje na jasne światło. Zawsze jest czujne, ożywione, podminowane i w stanie gotowości.
• Dziecko podreaktywne - ignoruje nowe bodźce wzrokowe, takie jak przeszkody pojawiające się na jego drodze. Prawie nie reaguje na zbliżające się w jego kierunku przedmioty. Zdarza się także, że nie odwraca wzroku od źródła jasnego światła. Długo wpatruje się w twarze oraz przedmioty, sprawiając przy tym wrażenie, że ich nie zauważa.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - szuka miejsc stymulujących wzrokowo oraz przygląda się im przez długi czas. Przyciągają je błyszczące, poruszające się przedmioty, a także jasne, migoczące światło (np. stroboskopowe albo słoneczne, przesączające się przez żaluzje).

Słuch

• Dziecko nadreaktywne - zasłania uszy, odcinając dźwięki i ludzkie odgłosy. Narzeka także na hałasy (np. odgłos odkurzacza, suszarki), które nie przeszkadzają innym.
• Dziecko podreaktywne - dziecko ignoruje zwyczajne dźwięki i głosy, ale potrafi się także „włączyć” w wyniku głośnych muzycznych rytmów albo niespodziewanych lub blisko pojawiających się głośnych hałasów.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - lubi głośne dźwięki (np. głośno nastawiony telewizor). Uwielbia tłum oraz hałaśliwe i ruchliwe miejsca. Zdarza się także, że samo mówi tubalnym głosem.

Węch

• Dziecko nadreaktywne - nie lubi zapachów, których inni nie zauważają (np. zapachu dojrzałych bananów).
• Dziecko podreaktywne - nie zdaje sobie sprawy z nieprzyjemnych zapachów i nie potrafi wyczuć zapachu swojego posiłku.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - poszukuje silnych zapachów, nawet tych nieprzyjemnych. Wącha jedzenie, ludzi oraz przedmioty.

Smak

• Dziecko nadreaktywne - zdecydowanie nie toleruje niektórych konsystencji i temperatury pokarmów. Może się krztusić podczas posiłków.
• Dziecko podreaktywne - może jeść ostro przyprawione pokarmy bez żadnych reakcji.
• Dziecko poszukujące wrażeń sensorycznych - może lizać i smakować niejadalne przedmioty (np. ciastolinę czy zabawki). Mogą preferować mocno przyprawione lub bardzo gorące przyprawy.

Problemy z dyskryminacją sensoryczną

Dotyk
Dziecko nie potrafi rozpoznać, w którą część ciała zostało dotknięte. Ma nieprawidłową świadomość własnego ciała, „nie ma kontaktu” ze swoimi dłońmi i stopami. Bez patrzenia na przedmiot nie potrafi nazwać go na podstawie dotyku. Niezdarnie się ubiera, niezgrabnie radzi sobie z guzikami, klamerkami itp. Nieudolnie posługuje się sztućcami, a także przedmiotami w sali lekcyjnej. Może mieć problem z oceną, czy siniak jest bolesny, czy ból się zwiększa, czy zmniejsza lub czy jest mu gorąco, czy zimno.

Ruch i poczucie równowagi
Dziecko nie czuje, że upada, zwłaszcza gdy ma zamknięte oczy. Jest zdezorientowane po obracaniu, zmianie kierunków albo pozycji innej niż stanie obunóż na ziemi w sposób wyprostowany. Nie potrafi stwierdzić, kiedy ma już dość ruchu.

Pozycja ciała i kontrola mięśni
Takie dziecko może nie znać swojego ciała. Jest niezdarne i może mieć problemy z prawidłowym ustawieniem swoich kończyn podczas ubierania lub pedałowania na rowerze. Nie umie stopniować ruchów - używa zbyt mało lub zbyt dużo siły, gdy pisze długopisem, bawi się zabawkami, otwiera drzwi bądź kopie piłkę. Podczas zabaw i interakcji z innymi obija się o nich, wpada na nich lub gwałtownie ich roztrąca.

Wzrok
Dziecko może nie dostrzegać podobieństw lub różnic między obrazkami, napisanymi słowami, przedmiotami czy twarzami (przy wykluczeniu wady wzroku). Nie potrafi interpretować wyrazu twarzy ani gestów innych osób. Ma także trudności z zadaniami o charakterze wzrokowym, np. z porządkowaniem kolumn cyfr czy ocenianiem położenia różnych obiektów (oraz siebie) w przestrzeni. Ma problem z poruszaniem się bez wpadania na przedmioty.

Słuch
Dziecko może mieć trudności z zauważaniem różnic między dźwiękami, zwłaszcza spółgłoskami kończącymi wyrazy (przy wykluczeniu infekcji ucha albo dysleksji). Nie potrafi powtórzyć (ani stworzyć) żadnych rytmów. Śpiewa, fałszując. Szuka wskazówek u innych osób, ponieważ instrukcje werbalne mogą być dla niego mylące. Ma kiepskie umiejętności słuchowe, które objawiają się np. problemami z wyłowieniem głosu nauczyciela z panującego dookoła gwaru lub trudnościami w skupieniu się na jednym dźwięku.

Węch i smak
Dziecko nie potrafi rozróżnić konkretnych zapachów, np. cytryny, octu czy mydła. Nie rozróżnia smaków ani nie potrafi zauważyć, czy jedzenie jest zbyt ostre, słone lub słodkie. Może wybierać pokarmy na podstawie ich wyglądu.

Problemy motoryczne o podłożu sensorycznym

Dziecko z zaburzeniami posturalnymi może mieć problemy w obrębie następujących umiejętności motorycznych:

Elementy składowe ruchów

Dziecko może być napięte albo mieć obniżone napięcie mięśniowe. Słabo chwyta przedmioty, z trudem staje w pozycji wyprostowanej i ją utrzymuje. Ma problemy z pełnym zginaniem i rozprostowywaniem kończyn. Garbi się i siedzi niedbale. Z trudnością unosi swoje ciało do raczkowania, skręca ciało do rzutu piłką.

Równowaga

Dziecko łatwo traci równowagę podczas chodzenia lub zmiany pozycji ciała. Potyka się „o powietrze”.

Koordynacja obustronna

Dziecko ma problemy z jednoczesnym wykorzystywaniem obu stron ciała podczas skakania, chwytania piłki, trzymania się łańcuchów huśtawki lub jej odpychania. Trudno mu skoordynować ręce tak, by jedna pomagała drugiej (np. trzymając kartkę podczas jej wycinania czy trzymając kubek podczas jednoczesnego nalewania do niego napoju).

Koordynacja w obrębie jednej strony

Dziecko może nie preferować jednej ręki, podczas codziennych czynności (rysowania lub jedzenia) posługuje się raz prawą raz lewą ręką. Podczas posługiwania się przedmiotami może przekładać je z dłoni do dłoni. Może jeść za pomocą jednej ręki, ale rysować drugą.

Przekraczanie linii środkowej ciała

Może mieć trudności z używaniem ręki, stopy bądź oka po przeciwnej stronie ciała, np. podczas rysowania jedną ręką bądź czytania - przy przekraczaniu linii środkowej przebiegającej przez kartkę.
Dziecko z dyspraksją, czyli trudnościami z wykonywaniem celowych i skoordynowanych ruchów będzie miało problemy z następującymi umiejętnościami motorycznymi:
Elementy składowe praksji (z gr. prάksis - zdolność wykonywania celowych ruchów)
Dziecko może mieć problemy z zaplanowaniem nowego złożonego zadania, zaplanowaniem poszczególnych etapów działania i dopasowaniem do nich ruchów swojego ciała czy
z przeprowadzeniem wieloetapowego planu działania. Może być niezdarne, niezręczne, pozornie nieostrożne i mieć skłonności do wypadków.

Planowanie dużej motoryki

Dziecko może mieć słabą koordynację motoryczną i niezgrabnie poruszać się między meblami bądź na placu zabaw wśród dzieci. Ma kłopoty w poruszaniu się po schodach, na torach przeszkód, podczas używania sprzętów na placu zabaw, a także podczas czynności angażujących większe mięśnie, takich jak: chodzenie, maszerowanie, raczkowanie lub obracanie się wokół własnej osi. Zdolność opanowywania nowych umiejętności motorycznych (np. przeskakiwania) może się pojawić znacznie później niż pozostałe zdolności.

Planowanie małej motoryki: dłonie

Dziecko może mieć trudności z zadaniami manualnymi (np. z rysowaniem, pisaniem, posługiwaniem się guzikami, otwieraniem torebek z przekąskami, używaniem sztućców, układaniem klocków i puzzli).

Planowanie małej motoryki: oczy

Dziecko może mieć trudności z jednoczesnym używaniem obojga oczu, śledzeniem przedmiotów, skupieniem wzroku lub przenoszeniem wzroku z przedmiotu dalszego na bliższy. Może napotykać problemy z przepisywaniem z tablicy, trzymaniem się czytanego miejsca w książce oraz organizowaniem sobie przestrzeni na biurku. Może mieć niechlujne pismo i złą koordynację wzrokowo-ruchową w trakcie rysowania, pracy innymi technikami plastycznymi, budowania z klocków lub zawiązywania butów.

TERAPIA SENSORYCZNA

Terapia SI to przede wszystkim zabawa ukierunkowana na uczenie dziecka odpowiedniego reagowania na bodźce zewnętrzne i wrażenia zmysłowe. Dziecko podczas kontrolowanej zabawy uczy się, jak porządkować i organizować różnorodne bodźce docierające do niego za pośrednictwem różnych zmysłów. Rodzaj terapii sensorycznej powinien być indywidualnie dobrany do potrzeb danego dziecka i jego problemów z przetwarzaniem wrażeń zmysłowych. Efekty terapii sensorycznej czasami widoczne są już po kilkunastu zajęciach, ale najczęściej trzeba na nie czekać około roku. Dziecko uczestniczące w zajęciach terapii sensorycznej lepiej się rozwija pod względem psychoruchowym, lepiej radzi sobie też z integracją i porządkowaniem bodźców płynących ze świata zewnętrznego. Zanikają agresywne reakcje u dzieci mających trudności z przystosowaniem się do nowej sytuacji, zmniejsza się nadpobudliwość ruchowa, dziecko zaczyna lepiej komunikować swoje potrzeby i nawiązuje interakcje z otoczeniem, poprawia się koordynacja ruchowa i zmysł równowagi (dziecko zaczyna prawidłowo używać przedmiotów takich jak piłka, kredki czy nożyczki). Terapia sensoryczna poprawia też zdolność koncentracji u dziecka - uczy się ono przez dłuższy czas skupiać uwagę na wykonywaniu jednej czynności, przestaje się rozpraszać, a w każdym razie rozprasza się w mniejszym stopniu. Dziecko nie reaguje już płaczem lub krzykiem na bodźce sensoryczne, co znacznie ułatwia mu życie.